سیاست عباسیان در قبال مسیحیان (قرون دوم و سوم هجری)

اقلیت های دینی در بیشتر دوران های تاریخی در جوامع مختلف وجود داشته اند؛ اما تعامل حاکمیت ها با این گونه اقلیت ها همواره یکسان نبوده است. حکومت اسلامی نیز از همان بدو تاسیس در مدینه با اقلیت های دینی یهودی، مسیحی و غیره روبرو بود؛ لذا در اسلام نیز برای حضور این اقلیت های دینی تحت سیطره حکومت اسلامی قوانینی گذاشته شد که براساس آن ایشان در جامعه اسلامی باقی ماندند. پژوهش حاضر در صدد بررسی وضعیت اقلیت مسیحی در عصر عباسیان در قرون دوم و سوم هجری است. سوال اصلی این پژوهش چنین است: سیاست عباسیان در قبال مسیحیان در قرون دوم و سوم هجری چگونه بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش این فرضیه مطرح شد که سیاست عباسیان بر اساس اصول اولیه فقه سیاسی اسلام که همان قانون ذمه می باشد، بنا شده بود؛ اما عواملی دیگر نیز بر نحوه این تعامل اثر گذار بودند. برای دست یابی به منظور اصلی این پژوهش چهارچوب نظری در نظر گرفته شد که بر اساس آن روابط حاکمیت های مسلمان با غیر مسلمانان مورد ارزیابی قرار می-گیرد. سپس بنا بر سوالات فرعی این پژوهش چهار فصل برای این پژوهش در نظر گرفته شد. در فصل اول به کلیاتی این تحقیق که شامل طرح تفصیلی، معرفی برخی از منابع و چهارچوب نظری پرداخته شد. فصل دوم نیز به وضعیت عباسیان از بدو تشکیل تا پایان قرن سوم می پردازد. در فصل سوم نیز به پیشینه مسیحیت تا شروع حکومت عباسیان پرداخته شد و سرانجام در فصل پایانی به دو بخش مسیحیت در قلمرو عباسی و خلفای عباسی و مسیحیان سخن به میان آمده است. در پایان، نتیجه این پژوهش بر این قرار گرفت که سیاست خلفای بنی عباس در رفتار با مسیحیان بر اساس اصول اولیه اسلام بنا شده بود؛ ولی بر اساس عواملی همانند، روابط با رومیان، جمعیت مسیحیان، کارآمدی و موقعیت برتر اجتماعی ـ اقتصادی، رهبران و علما، گفتمان حاکم بر خلافت، مشکلات حکومت و قدرت حاکمیت، تعصب ورزی و عکس العمل عوام نسبت به مسیحیان، رقابت درونی و حسدورزی مسیحیان نسبت به یکدیگر این سیاست تغییر می کرد، چنانکه بیشتر به سمت تساهل و تسامح پیش رفت و در بعضی از مواقع نیز به سخت گیری مبدل می شد.